Ondanks alles is een nieuw jaar aangebroken. De feestdagen vlogen voorbij en 2020 is (hopelijk) voorgoed voorbij! En aan het begin van een nieuw jaar is een vanzelfsprekende vraag: heb je goede voornemens waar je in 2021 mee aan de slag wilt? Of op zijn minst enkele vage doelen die je wilt bereiken? Of dacht je bij jezelf: ‘Wie weet wat er gaat gebeuren? Ik ga gedurende het jaar wel kijken waaraan ik wil werken’. Niemand die je dat kwalijk zou kunnen nemen na het afgelopen onvoorspelbare jaar. En laten we realistisch zijn, hoeveel mensen houden hun goede voornemens daadwerkelijk vol?
Vergelijkbaar met hoe we het nieuwe jaar kunnen benaderen, zijn er meerdere manieren waarop schrijvers hun verhalen tot stand kunnen brengen. Het enige verschil is dat verhalen doorgaans overzichtelijker (en beter te controleren) zijn dan een mensenleven. Meestal…
In de internationale schrijfwereld wordt er grofweg onderscheid gemaakt tussen drie verschillende schrijfstijlen, namelijk: planning, pantsing en plantsing. Wat zijn de kenmerken van deze schrijfstijlen? En is er eentje die beter is dan de anderen?
Plannen
Planning (ook wel ‘plotting’ genoemd) is als term vrij vanzelfsprekend. Bij deze manier van schrijven denk je het hele verhaal van tevoren uit, al dan niet tot in het kleinste detail, voordat je zelfs maar een woord op papier zet. Je bepaalt alle plotpunten en hoofdstukindelingen, alle details omtrent karakters en doet alle research. Vervolgens breng je een structuur aan (misschien met gebruik van een verhaalmodel, zoals de Reis van de Held), waarna je het verhaal alleen nog maar hoeft te schrijven.
Voordelen:
- Het plot is volledig uitgedacht en de kans op plotholes is miniem.
- Karakters zijn volledig uitgewerkt.
- Research is al gedaan en overzichtelijk verzameld.
- Met een duidelijk plan gaat het schrijfproces sneller en efficiënter.
- Omdat alles goed uitgedacht is, zijn er op lange termijn minder redigeersessies nodig dan bij andere schrijfstijlen.
Nadelen:
- Goed plannen neemt veel tijd in beslag.
- Het verhaal is minder flexibel, waardoor veranderingen of nieuwe ideeën lastig uitgevoerd kunnen worden.
- Er is een risico dat bepaalde aspecten van het verhaal gekunsteld overkomen, omdat karakters of plotelementen niet op dynamische wijze zijn gegroeid.
- Tijdens het plannen valt vooruitgang van je verhaal moeilijk te meten. Immers, het daadwerkelijke schrijven moet nog gaan plaatsvinden.
Broeken
Lijnrecht tegenover planning staat pantsing. Deze term is afgeleid van de Engelse uitdrukking ‘to fly by the seat of your pants’ die wordt gebruikt wanneer iemand zonder plan, ervaring of kunde aan een onderneming begint.
Bij pantsing laat de schrijver zich volledig leiden door creativiteit en kan er gedurende het verhaal van alles gebeuren. Karakters kunnen onverwachte acties ondernemen die zelfs de schrijver zullen verbazen.
Voordelen:
- Er is veel ruimte voor creativiteit.
- Er is veel ruimte voor flexibiliteit.
- Karakters en plotelementen kunnen zich op ‘natuurlijke’ wijze ontwikkelen, waardoor ze geloofwaardig/realistisch voor de dag komen.
- Je kunt direct aan het schrijven beginnen.
Nadelen:
- Bij het gebrek aan een plan of visie is de kans op writer’s block groot.
- Bij het gebrek aan een goede planning is de kans op plotholes groot en kan het moeilijk zijn naar een einde toe te werken.
- Pas gaandeweg het schrijven wordt ontdekt welke research nodig is, wat tot ongewenste vertraging kan leiden.
- Omdat niet alles van tevoren uitgedacht is, zijn er op de lange termijn meer redigeersessies nodig dan bij andere schrijfstijlen.
Planten
Tot slot blijft plantsing over – waarvan het woord een speelse mengelmoes van zowel planning als pantsing is – die een soort gemiddelde van de twee andere schrijfstijlen vormt. Plantsing wordt ook weleens vergeleken met het aanplanten van een tuin. Van tevoren weet je grofweg welke planten en bloemen op welke plekken moeten gaan groeien, maar hoe ze daadwerkelijk gaan groeien is nog een verassing.
Omdat plantsing tussen planning en pantsing in ligt, heeft het een beetje van beide werelden. Zo kunnen de belangrijke plotpunten van tevoren bepaald worden, maar wordt de weg ertussen pas tijdens het schrijven zelf ontdekt. Anderzijds kan plantsing ook betekenen dat je van tevoren een plan maakt , maar geheel bereid bent hiervan af te wijken als jij of je karakters andere ideeën krijgen. Bij plantsing zijn plannen meer richtlijnen dan harde regels. Zo heb je als schrijver wel een doel om naartoe te werken, maar heb je ook de vrijheid om je door creatieve ingevingen te laten leiden.
Voordelen:
- De belangrijkste plotpunten zijn uitgedacht, maar het plot is nog steeds flexibel.
- Karakters zijn (grotendeels) uitgewerkt, maar kunnen zich op natuurlijke wijze ontwikkelen.
- Research is (gedeeltelijk) al gedaan en overzichtelijk verzameld.
- Met een (gedeeltelijk) plan gaat het schrijfproces snel en efficiënt.
- Er is veel ruimte voor creativiteit.
Nadelen:
- Omdat niet alle gaten in de planning opgevuld zijn, zal writer’s block eerder voorkomen dan bij een planning-schrijfstijl.
- Omdat het plot nog flexibel is, is de kans op plotholes aannemelijk.
- Als er van de planning afgeweken wordt, heeft het verhaal op de langere termijn meer redigeersessies nodig.
- Gaandeweg het schrijven wordt ontdekt welke research nog meer nodig is, wat tot ongewenste vertraging kan leiden.
Slotgedachten
Als puntje bij paaltje komt is geen van deze schrijfstijlen per se beter dan de andere twee. Voor sommige schrijvers werkt het heel goed om meteen te schrijven en achteraf lekker te redigeren om alles tot een mooi geheel te krijgen. Andere schrijvers zijn productiever wanneer ze precies weten wat ze moeten schrijven. Zolang het verhaal uiteindelijk maar op papier komt, maakt het weinig uit hoe je dat doet.
Van alle drie de stijlen neig ik zelf het meeste naar plantsing. Ik vind het prettig de grote lijnen helder te hebben, maar als ik alles van tevoren uitdenk, ontneemt dat mijn plezier tijdens het schrijven. Als kind was ik een echte pantser, maar liep ik snel in de valkuil eindeloze verhalen te schrijven. Daarom werkt plantsing voor mij als gulden middenweg.
En wat mijn goede voornemens voor het nieuwe jaar betreft? Ik kijk nog wel even hoe het loopt…