Na een periode van ‘braak liggen‘ ben ik terug, ditmaal met een ander soort blog dan normaal. Ik duik in de wereld van worldbuilding (de ironie ontgaat me niet). Niet zomaar worldbuilding, maar het ontwerpen van religies in het bijzonder!
Als religiewetenschapper weet ik hoe belangrijk religie en zingeving zijn in de wereld. Dat niet alleen, religies zitten veel ingewikkelder in elkaar dan veel mensen denken. Waar moet je beginnen als je voor een eigen wereld een religie wilt bouwen?
In deze nieuwe reeks blogs deel ik mijn tips voor hoe je een levendige religie kan ontwerpen, gebaseerd op wat ik tijdens mijn studies heb geleerd!
Nota bene: Veel van de (wetenschappelijke) theorie die ik ga delen, gaat uit van de menselijke beleving. Andere wezens, zoals elfen, aliens of nevelkabouters hebben misschien een heel andere psychologische basis. Speel hiermee!
Wat is Religie?
Het lijkt een open deur, maar voordat we een religie kunnen maken, moeten we even stilstaan bij wat een religie tot een religie maakt. Dit is ook gelijk de moeilijkste stap. Zelfs vandaag de dag hebben kenners moeite om tot een eenduidige definitie te komen.
Is een religie niet gewoon het geloof in een god of meerdere goden?
Alhoewel het waar is dat veel religies uitgaan van hogere machten, is dit een gevaarlijk uitgangspunt. Als je alleen al kijkt naar sommige stromingen binnen het boeddhisme en het hindoeïsme, is al snel duidelijk dat hierin geen goden of geesten centraal staan, maar een verzameling leefregels, normen en waarden. Daarnaast zijn er altijd al religieuze mensen geweest die niet in de godheid van hun hun religie geloofden, maar zich wel sterk verbonden aan alle andere onderdelen van het geloof.
Een definitie die tegenwoordig veel gebruikt wordt, verbindt religie aan cultuur. Religie is dan een ‘systeem van symbolen’ dat mensen grip op het leven geeft en ze inspireert tot unieke acties en emoties.
Deze benadering van religie is ook niet perfect, maar geeft wel goed weer dat religie veel meer is dan mensen die in een hogere macht geloven. Veel dingen waarvan we denken dat het niets met religie te maken heeft, worden ook gelijk in een ander daglicht gezet. Denk bijvoorbeeld aan het Amerikaans nationalisme, het communisme van de Sovjet-Unie of zelfs de wetenschap:
Symbolen kunnen in allerlei vormen verschijnen. De crucifix is natuurlijk een bekend symbool binnen en buiten het Christendom. Het herinnert mensen aan Jezus Christus en hoe hij aan het kruis is gestorven. Jezus zelf is echter ook een symbool en spoort mensen aan om goed en barmhartig te leven.
Als puntje bij paaltje komt, hoeven we voor het bouwen van een religie niet een precies antwoord te hebben op de vraag: wat is een religie? Wel moeten we begrijpen dat een religie in vele vormen kan komen en veel verschillende rollen kan vervullen in een cultuur of mensenleven. Soms heeft het zelfs invloed op plekken waar we het niet verwachten.
Vier Dimensies van Religie
In plaats van uit te vogelen wat de perfecte definitie van religie is, stelden wetenschappers zichzelf uiteindelijk een andere vraag: Waarom is religie belangrijk voor mensen?
Uiteraard waren ook hier meer theorieën dan duidelijke antwoorden op te vinden. Een van die theorieën (met dank aan Vassilis Saroglou) stelt dat er in elke religie vier verschillende dimensies zijn waartoe men zich aangetrokken kan voelen:
Religies bieden letterlijk iets om in te geloven. Dat iets kan van alles zijn, zolang het maar groter is dan de mens zelf. Iets dat de reden achter het bestaan verklaart, zoals:
- Een hogere entiteit (zoals een godheid) met een plan.
- Een aangeboren eigenschap die de mensheid naar een hoger doel stuurt.
- Een bestaan na de dood, bijvoorbeeld als geest.
Deze dimensie komt het meest overeen met het algemene beeld dat mensen van religies hebben; het geloof in goden.
Religies spelen in op de emotionele behoeftes die mensen hebben. Een religie verbindt mensen met elkaar, maar ook met zichzelf en de realiteit.
Rituelen spelen bij deze dimensie een belangrijke rol. Gebeden, meditatie en ceremonies zijn allemaal activiteiten waarbij men actief een diepere verbinding opzoekt.
Religies geven duidelijke richtlijnen over hoe men zich moet gedragen. Er is een gedetailleerd beeld van goed en kwaad met normen en waarden die men moet volgen.
Veel ideeën over goed en kwaad zijn mens eigen en daarom ook buiten religies te vinden. Het verschil is dat religies er snel meer nadruk op leggen, bijvoorbeeld via geboden en een hogere verwachting dat hun volgelingen zich aan leefregels houden.
Tot slot bieden religies een identiteit, een gemeenschap om bij te horen.
Deze identiteit heeft vaak wortels in het verre verleden, waardoor hij als sterk en geldig wordt ervaren.
Tussen deze verschillende dimensies bestaat overlap. Daarnaast is het in de praktijk lastig om deze dimensies duidelijk aan te wijzen. Toch vormen ze voor ons een handig werktuig om straks mee aan de slag te gaan!
Aan de Slag:
Goed, genoeg droge stof! Hoe zit het met de worldbuilding? Waar beginnen we als we een religie willen ontwerpen?
Met behulp van de Vier Dimensies van hierboven kun je de basis van je gloednieuwe religie scherp krijgen. Kijk met welke dimensie je aan de slag wilt gaan en probeer de bijbehorende vragen te beantwoorden.
Heb je al een idee voor een religie? Of misschien een zelfbedacht land of een cultuur waar je een bijpassende religie voor zoekt? Gebruik de vragen dan om je ideeën verder uit te werken.
Wat is de basis van de religie?
Believing | Geloof
- Heeft de religie één of meerdere goden? Wat is de rol van deze goden?
- Als er meerdere goden zijn; is er één die belangrijker is dan de anderen? Waarom is dat zo?
- Als de religie geen godheden heeft, is er dan een andere hogere macht waar men in gelooft? Wat voor macht is dit?
- Gelooft de religie in een hiernamaals of geesten? Hoe ziet dit eruit?
Bonding | Verbinding
- Heeft de religie belangrijke thema’s? Verklaart het natuurverschijnselen? Of ongrijpbare concepten als liefde en dood? Hoe?
- Spelen rituelen een belangrijke rol in de religie? Zoja, wat is het doel van deze rituelen? Worden ze in het openbaar uitgevoerd, of juist in gesloten kring? Zit er een sociaal aspect aan?
- Wat doet men in moeilijke tijden? Biedt de religie daar handvaten voor, of juist niet?
Behaving | Gedrag
- Heeft de religie duidelijke ideeën over goed en kwaad? Welke daden worden aangemoedigd en welke juist verboden? Wat zijn de gevolgen als men zich wel of niet aan deze voorschriften houdt?
- Heeft de religie voorschriften over hoe men met andere religies om moet gaan? Of met ongelovigen?
- Is er een verklaring voor de normen en waarden van de religie? Worden ze uitgelegd in verhalen/mythes?
Belonging | Gemeenschap
- Wat onderscheidt een religieuze volgeling van buitenstaanders? Is dit duidelijk zichtbaar, of juist niet?
- Heeft de religie onderdelen/ideeën waar iedereen het over eens is? Wat zijn de overeenkomsten tussen een hedendaagse volgeling en een volgeling uit een ver verleden? Of tussen volgelingen verspreid over grote afstanden?
- Komen volgelingen van de religie bij elkaar? Helpen ze elkaar in moeilijke tijden?
- Hebben de volgelingen van de religie een bijzonder voorrecht volgens de religie? Zoja, wat is dat dan?
Weet je niet wat je op sommige vragen moet beantwoorden? Kijk dan bij een andere dimensie of daar een vraag tussen zit die je aanspreekt. Combineer! Voor je het weet, heb je genoeg ideeën om je basis op voort te bouwen.
Slotgedachten
De grondslagen zijn gelegd. Goden, geesten en gedachten zijn tot leven geroepen. Is dit realiteit of slechts een kwestie van geloof?
Het mooie aan worldbuilding is dat je helemaal zelf kunt bedenken hoeveel van je religie op realiteit gestoeld is! Je hebt het hele universum zelf in handen. Misschien is de religie die je maakt de enige ware, inclusief levende godheden. Of misschien is het moeilijk te zeggen welke religie het bij het juiste eind heeft? Of bezitten ze allemaal een kruimel van de waarheid? Het is maar net wat jij wilt.
Wat je keuze ook is, de basis is nu gelegd. In de toekomst kunnen we aan de slag met het uitdiepen van onze religies. Wat is bijvoorbeeld de wisselwerking tussen religie en geografie, politiek of andere religies? En hoe kan persoonlijke geloofsbelevenis verschillen van de leer van grote organisaties?
Ik geloof dat ik nog wat schrijfwerk aan de winkel heb…