Vriend 1: “Wow, dat verhaal ging helemaal nergens over!”
Vriend 2: “Wat zeg jij nou? De karakters en hun problemen waren superaangrijpend.”
~~~
Vriend 1: “Ik kan nog steeds niet geloven hoe goed het verhaal in elkaar zat. Het was niet alleen spannend maar alles viel ook perfect in elkaar.”
Vriend 2: “Mja, het was wel aardig. De karakters waren vrij saai.”
~~~
Twee vrienden die de dezelfde boeken hebben gelezen of dezelfde films hebben gezien, maar totaal verschillende meningen hebben. De een heeft meer waardering voor plot, terwijl de ander juist vindt dat goede karakters essentieel zijn voor een goed verhaal. Maar wie van de twee heeft gelijk? Is succes afhankelijk van karakters of plot?
Voordat het geschil tussen de bovenstaande vrienden opgelost kan worden, moet een andere vraag gesteld worden: wat drijft een verhaal? Daar zit hem de crux. Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen plotgedreven verhalen en karaktergedreven verhalen. Wat is het verschil?
Wat is plotgedreven?
Plotgedreven. Als we daar onze taalkundige analyses op loslaten; een verhaal dat wordt voortgedreven door het plot. Een aardig begin, maar niet direct verhelderend. Waar wordt een plotgedreven verhaal door gekenmerkt?
Een focus op het plot is doorgaans een focus op de gebeurtenissen in een verhaal. Meer specifiek gezegd: de gebeurtenissen die buiten de karakters om gebeuren. Deze gebeurtenissen sturen het verhaal en de karakters richting een bepaalde ontknoping, die – als het goed is – alle eerdere ontwikkelingen tot een mooi geheel samenbrengt.
Genres die bij uitstek bekend staan om hun plotgedrevenheid, zijn horror- en detectiveverhalen. Overleven deze mensen het enge monster van de week? Wie heeft de moord gepleegd? Ook Tolkiens The Lord of the Rings is plotgedreven. Lukt het Frodo om op tijd de Ring te vernietigen en zo de wereld te redden? Het zijn centrale vragen waarbij de motivaties van karakters hooguit van secundair belang zijn. Ze worden gedwongen keuzes te maken, maar hoe ze tot hun besluit komen, is minder belangrijk.
Kort door de bocht zou je ook kunnen zeggen dat een plotgedreven verhaal zich focust op ideeën en/of gebeurtenissen, in plaats van emoties.
Wat is karaktergedreven?
Karaktergedreven: een verhaal dat wordt voortgedreven door de karakters. Zeker nu we plotgedreven al behandeld hebben, is het makkelijker hierbij een beeld te vormen.
Een focus op de karakters is een focus op hun persoonlijke motivaties en (innerlijke) worstelingen. Dat niet alleen, ook de ontwikkeling van de karakters staat centraal. Alle gebeurtenissen die in het verhaal plaatsvinden, zijn er met name om de innerlijke belevingswereld van de karakters te belichten en hun ontwikkelingen te ondersteunen. Ook de onderlinge relaties tussen karakters zijn vaak van belang in deze verhalen.
Hoe ga je om met een bepaalde gebeurtenis uit het verleden? Hoe is het om ouder te worden? Hoe hebben familieverhoudingen invloed op je leven? Zomaar wat centrale vragen die in karaktergedreven verhalen te vinden kunnen zijn. Dit soort verhalen zie je vaak terug in literaire fictie. Een specifieker voorbeeld is The Green Mile van Stephen King. Hierin staan de verhoudingen tussen de cipiers en de gevangenen centraal, samen met de persoonlijke morele kwesties die zo’n omgeving met zich meebrengt.
Kort door de bocht staan in karaktergedreven verhalen emoties centraal.
De middenweg?
Net zoals de twee vrienden in de introductie hebben de meeste mensen een voorkeur voor ofwel plot ofwel karakters als ze lezen, kijken of schrijven. Dat is volkomen natuurlijk. Echter, is het ook mogelijk om een verhaal te creëren dat door beide aspecten voortgedreven wordt?
Als je goed tussen de regels van de vorige kopjes doorleest, komt het niet als een verassing als ik deel dat elk goed verhaal zowel afhankelijk is van plot als van karakters. De meest diepe karakters met volledig uitgewerkte achtergronden zijn nog steeds bijzonder oninteressant als ze niets meemaken. Aan de andere kant zijn de meest verbijsterende plottwists en spannende gebeurtenissen weinig impactvol als de hoofdpersoon de aantrekkingskracht van een aardappel heeft. Niets ten nadele van aardappels.
Zowel plot als karakters hebben dus liefde nodig, iets wat niet zo ingewikkeld hoeft te zijn als aanvankelijk lijkt. Afhankelijk van je schrijfstijl (bijvoorbeeld, planning, pantsing of plantsing) kan de binding tussen plot en karakters vooraf uitgestippeld worden of achteraf verenigd. Want daar gaat het om, dat karakters en plot elkaar versterken. Welke plotontwikkelingen zijn er nodig om een bepaalde karakterontwikkeling voor elkaar te krijgen? En anderzijds, hoe kunnen de motivaties en acties van karakters leiden tot gewenste plotpunten?
Sprookjes zijn in dat opzicht interessant om te bestuderen. Vanwege hun beknopte aard draaien ze vaak eerder om het plot dan om de karakters. Tegelijkertijd zijn die karakters levendig genoeg dat we geïnvesteerd zijn in hun belevenissen. Bijvoorbeeld, niet veel mensen zullen snel zeggen dat Roodkapje een onsympathiek of onrealistisch karakter is. Het feit dat ze in een klein vriendelijk dorp is opgegroeid, verklaart haar naïviteit jegens (pratende) wolven. Dit, gecombineerd met haar grote liefde voor grootmoeder, zorgt dat ze het pad afgaat om mooie bloempjes te plukken, iets wat de wolf de kans geeft om de volgende plottwist in gang te zetten.
Slotgedachten
Wie van de twee vrienden heeft dus gelijk? Is een goed verhaal afhankelijk van plot of karakters? Het vervelende antwoord is dat ze allebei gelijk hebben, alsook ongelijk. Beide aspecten zijn van groot belang. Gelukkig is er enige nuance aan te brengen. De precieze balans tussen plot en karakters kan per werk erg verschillen en dat is niet noodzakelijkerwijs slecht. Sommige verhalen zijn meer plotgedreven, andere verhalen meer karaktergedreven.
Over het algemeen neig ikzelf meer naar de kant van vriend 2. Een plotlijn kan nog zo slim in elkaar zitten, maar als ik geen hechting heb met de karakters doet het me niets. Aan de andere kant kan ik een heleboel onzinnigheid in het plot vergeven zolang de karakters wel goed in elkaar zitten. Alhoewel ik er altijd naar streef beiden evenveel liefde te geven, zijn mijn eigen verhalen over het algemeen meer karaktergedreven.
Er valt nog veel te zeggen over plot en karakters en hun onderlinge relatie. Hoe schrijf je een goed plot? En hoe ontwikkel je interessante karakters? En om de relatie tussen plot en karakters nog complexer te maken, bijvoorbeeld, hoe worden ze beïnvloed door zoiets als worldbuilding? Dat zijn vragen voor een volgende keer…